Çocukların biz yetişkinlerden daha başarılı oldukları alanlar vardır. Bu alanlardan biri de hayal kurmaktır. Çocukların hayal dünyalarının zenginliği, onların gelişimlerini desteklediği gibi, gelecekte karşılaşacakları sorunlara daha kolay çözüm üretmelerine kolaylık sağlar. Çocuklar hayal güçleri sayesinde karşılaştıkları sorunlara bir çok farklı çözüm üretebilmektedirler. Çocuklar hayali oyunlar sırasında, hayal güçlerini sonuna kadar kullanabilmektedirler. Mesela; Çocuk şöyle diyebilir: Anne bugün okulda resim yapıyorduk ne oldu biliyor musun? Çizdiğim dinazor kağıttan yere atladı. Hem de kanatlı bir dinazordu. Ben de sırtına biindim ve eve kadar uçarak geldim. Eve gelirken dinazorun sırtındayken de kuşlar bize saldırdı. Ama ben ateş çıkartan sopamla hepsini kaçırdım…
Çocukların hayal gücü akılalmaz bir şekilde sınırsızdır ve belli bir mantığı yoktur.
Üretici, hayali oyunlar oynama fırsatı verilen çocukların, gerçek hayattaki sorunlara da daha üretken ve etkin çözümler sundukları bilinmektedir. Hayal gücü aynı zamanda merak duygusunu da geliştirir. Hayal eden ve merak eden çocuklar hayatla, yaşamla ilgili daha fazla soru soran ve dolayısıyla daha fazla bilgi edinen kişiler olurlar.
Çocukların kalıpların dışında düşünebilmeleri, olaylara, durumlara farklı bir gözle bakabilmeleri, özgün olabilmeleri, kişilik geliştirebilmeleri için hayal gücü önemlidir.
Hayaller bir nevi kişisel amaçlardır. Hayalleri olmayan çocuğun hedefleri ve amaçları da olmayacaktır. Hayal gücü gelişen çocuklar, karşılaştıkları sorunları ve zorlukları daha çabuk atlatmaktadırlar.
Çocuklarda hayal gücü ve üretkenliğin ortaya çıkışı ile oyun gelişimi çoğunlukla paralel ilerler. Çocuklarda doğuştan merak duyguları vardır. Bu nedenle tanımadıkları, bilmedikleri tüm durumlara, nesnelere bu nedir? Sorusunu sorarak, inceleme yaparak, nesnelere dokunarak, tadına bakarak meraklarını gidermeye çalışırlar. Elde ettikleri bilgileri kendi hayat dünyalarında yeniden anlamlandırırlar. Küçük çocuklarda görülen hayaller daha somuttur. Yaş büyüdükçe hayallerin içeriği ve sınırları da değişir.
Çocukların hayalleri iç dünyalarına açılan kapılardır ve yetişkinlere onların düşünceleri, istekleri, duyguları ile ilgili fazlasıyla fikir verir. Çocuklar oyunda hayallerini ortaya koydukları zaman ya da sözel yolla anne-babalarına hayallerinden bahsettiklerinde, anne-babanın bu hayallerin gerçekleşmesi zor hayaller olduğunu ya da gerçekleşemeyeceğini ima etmeleri çocukların anne-babalarına duygu ve düşüncelerini açmaktan çekinmelerine yol açabilir. Hayal kırıklığı yaşamalarına neden olabilir ve kendi iç dünyalarına ait hayaller kurmaktansa anne-babalarının arzu ettiği ya da onay verdiği hayaller kurma yoluna itebilir.
Hayal kuran çocuk, o an sahip olmadığı veya yaşamadığı bir durumu zihninde canlandırarak mutlu olabilirler. Çünkü; hayal kurarken bütün ipler, çocuğun elindedir. Kimsenin müdahale etmesini istemezler. Dolayısıyla çocuklar, gerçek yaşamdan kaçmak için de hayal kurmayı bir kaçış mekanizması olarak, bir savunma olarak kullanabilmektedirler.
Çocuklar neden hayal kurarlar?
- Gerçek hayatta sahip olamadığı, karşılanmadığı, sahip olamadığı istek ve arzularına hayal dünyasında kavuşmak için.
- Olumsuz, kaotik aile ortamından uzaklaşmak için.
- Gerçeklerin zor olduğu ve çaba göstermesi gerektiği durumlarda hayal kurarak mücadeleden kaçmak için.
- Karşılaştığı sorunlara özgün ve üretken çözümler bulabilmek için.
- Sık sık bilim kurgu ve hayal ürünü fantastik filmler izleyerek, kitaplar okuyarak veya oyunlar oynayarak kahramanlarının fazla etkisi altında kalmalarından dolayı.
- Arkadaş edinmekte, sosyal ilişki kurmakta zorlanan çocuklar, hayal dünyasında gezinerek yalnızlık ve boşluk duygularını giderebilmektedirler.
Hayali arkadaş edinmek
Çocuklar, yaşamlarında karşılarına çıkan sorunlarla baş edemediklerinde, oynadıkları oyuncaklar, oyunlar onlara yetmediğinde ya da kendilerini anlayan birisinin varlığını hissedemediklerinde hayali arkadaş edinirler. Bu arkadaş bazen en sevdiği oyuncakları olurken bazen de görünmeyen hayali bir canlı olabilmektedir. Bu durum tüm yaş dönemlerinde görülebilmekle beraber genellikle 3-6 yaş döneminde daha sık görülmektedir.
Böyle durumlarda öncelikle şu bilinmelidir: bu durum çocuğun üretkenliğinin bir ürünüdür. Aynı zamanda çocuğa günlük hayattaki stres faktörleri ile baş etmeyi öğretir. Problem çözme becerisini artırır. Ve en önemlisi korkularını yenmesine yardımcı olabilmektedir.
Çocuk, normal arkadaşları ile birlikte vakit geçiriyor aynı zamanda hayali arkadaşıyla da oyun oynuyorsa endişe etmeye gerek yoktur. Ancak; akranlarıyla oyun oynamak ya da onlarla birlikte vakit geçirmek yerine, sadece hayali arkadaşıyla (larıyla) ilgileniyorsa işler yolunda gitmiyor demektir. Mutlaka bir uzmanın görmesini tavsiye ederim.
Neler yapılabilir?
- Ev içinde ve dışında beraber daha çok vakit geçirerek paylaşımlarınızı arttırabilir, siz ve çocuğunuzun hem keyifli hem kaliteli zaman geçirmesini sağlayabilirsiniz. Çocuğunuza olan ilgi ve sevginizi daha çok gösterin. Böylece çocuğunuzun hayallerde aradığı duygusal açlığı gidermiş olursunuz.
- Hayal kurmanın iyi bir şey olduğunu, kötü bir şey olmadığını bilmek gerekir. Çocuklarda bu durumun daha çok hangi zamanlarda ortaya çıktığını fark etmek önemlidir. Gerçek yaşamın zorluklarından kaçtıkları, hayal dünyasına sığındıklarını fark ediyorsak yani böyle zamanlarda daha fazla oluyorsa sorun çözme becerileri geliştirilmelidir.
- Yaşlarına uygun sorumluluklar vererek, kendilerine güven duymasına yardımcı olmak gerekir.
- Çocukların olumsuz davranışlarında onları aşağılayarak, dayak atarak, alay ederek, tehdit ederek tepki vermeyin. İletişiminizi güçlendirin.
- Çocukların olumlu ve güzel davranışlarını mutlaka fark edin. Mükemmelliyetçi olmayın, çocuklarınızı başka çocuklarla, kardeşleriyle kıyaslamayın.
- Ucu Açık Sorular Sorun: “Köpekle kedinin farkı nedir?” “Eğer … olsaydı nasıl olurdu?” gibi ucu açık sorular sorarak hayal gücünü destekleyebilir ardından onun da size buna benzer sorular sormasını isteyebilirsiniz.
- Televizyon, tablet, internet gibi hayal gücüne fazla yer bırakmayan alanlara yönlendirin. Çocuğun hangi alanlara ilgi ve merakı varsa, baskın yeteneklerine uygun alanlara yönlendirin. (tiyatro, drama, v.s) Sosyal ve sportif beceriler edinmesine yardımcı olun. (Yüzme, futbol, basketbol, kamp, izcilik v.s)
- Çocuğa yatarken ya da gün içinde kitap okuyun. Tanımadığı yerler ve kişiler hakkında hikayeler okunması çocuğun hayal dünyasını geliştirmek için iyi bir yoldur. Çocuğa okunan kitaplar hayal gücünün yanı sıra kelime bilgisinin de gelişimine katkı sağlar.
- Çocukların dünyası oyundur; bu sebepledir ki bir çocuk, üretkenliğini ve hayal gücünü en iyi oyun oynayarak kazanır ve geliştirir. Üretici ve hayal kurmaya yönelik oyunlar, çocuğun hayatı en iyi şekilde tanımasını sağlar. Serbest oyunlar ve ucu açık aktiviteler çocuğu geliştirirken kendine olan güvenini de güçlendirecektir.
Erol AKDAĞ
Klinik Psikolog